Το αξίωμα της δράσης και το αναπόφευκτο της ελευθερίας
Άρθρο του Roman Kireev για το Mises Institute που δημοσιεύτηκε στις 18/07/2025
ΑΡΧΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
https://mises.org/mises-wire/axiom-action-and-inescapability-liberty
Οι άνθρωποι δρουν. Δηλαδή: συμμετέχουν σε σκόπιμη συμπεριφορά που αποσκοπεί στη μετατροπή των συνθηκών τους σε μια κατάσταση που προτιμούν περισσότερο. Αυτό το θεμελιώδες αξίωμα είναι αποδεικτικά βέβαιο. Το να το αρνηθούμε ισοδυναμεί με το να το επιβεβαιώσουμε —διότι ακόμα και η πράξη της άρνησης είναι από μόνη της μια δράση: μια σκόπιμη προσπάθεια να διατυπωθεί μια θέση. Έτσι, η αλήθεια της ανθρώπινης δράσης δεν εξαρτάται από εμπειρική επαλήθευση· ισχύει σε όλους τους πιθανούς κόσμους όπου συμβαίνει δράση. Είναι μια κατηγορία του νου, μια απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Αυτό δεν είναι σχετικισμός. Ούτε είναι ιδεολογία. Δεν δοκιμάζεις το «2 + 2 = 4» σε εργαστήριο. Ομοίως, δεν χρειάζεσαι ψυχολογικά πειράματα για να αποδείξεις ότι ο άνθρωπος δρα για να ανακουφίσει την αισθητή δυσφορία σύμφωνα με τις δικές του προτιμήσεις. Και τα δύο είναι μη εμπειρικές, a priori αλήθειες.
Αλλά οι κολεκτιβιστές επιμένουν: «Παρατηρούμε αλτρουισμό, αγάπη ή κολεκτιβιστική συμπεριφορά—άρα η πραξεολογία πρέπει να είναι λανθασμένη!»
Τέτοιες αντιρρήσεις παρερμηνεύουν τη φύση της δράσης. Η πραξεολογία δεν αρνείται ότι οι άνθρωποι δρουν με τρόπους που ωφελούν άλλους. Απλώς εξηγεί ότι ακόμα και αυτές οι πράξεις επιλέγονται από τον δρώντα επειδή αντικατοπτρίζουν την κλίμακα αξιών του. Κάθε δράση—όσο ανιδιοτελής κι αν φαίνεται—είναι έκφραση αυτού που ο δρων, εκείνη τη στιγμή, εκτιμά περισσότερο.
Κάθε ανθρώπινη δράση είναι αναγκαστικά «εγωιστική» με την πραξεολογική έννοια—επειδή πηγάζει από την επιλογή του ατόμου να ανακουφίσει τη δυσφορία. Η έννοια της «ανιδιοτελούς δράσης» καταρρέει υπό εξέταση. Κάθε επιλογή γίνεται επειδή ικανοποιεί τον δρώντα περισσότερο από τις εγκαταλελειμμένες εναλλακτικές. Ο όρος «εγωιστικός», τότε, γίνεται ταυτολογικός: κάθε δράση είναι αυτο-εκκινούμενη και αποσκοπεί στην εξασφάλιση μιας πιο επιθυμητής κατάστασης από την οπτική γωνία του δρώντα.
Χωρίς το εγωιστικό εγώ—το άτομο που ενεργεί, επιλέγει, εκτιμά —δεν υπάρχει βάση για κανένα εννοιολογικό πλαίσιο. Όλες οι κατηγορίες όπως η αγάπη, η δικαιοσύνη, η θυσία, ακόμα και η ίδια η κοινωνία, προϋποθέτουν ένα αυτοσυνείδητο ον ικανό να αποδίδει αξία, να κάνει κρίσεις και να δρα βάσει αυτών.
Κάθε έννοια υψηλότερης τάξης—καθήκον, συμπόνια, πίστη, ακόμα και λογική—στηρίζεται στην παρουσία ενός «εγώ» που τα επιλέγει. Αν δεν υπήρχε εγώ για να προτιμά, να αισθάνεται δυσφορία, να επιδιώκει βελτίωση, δεν θα υπήρχε λόγος, ηθική, γλώσσα, αξία, ζωή.
Σκεφτείτε την ιδέα της «άνευ όρων αγάπης». Προϋποθέτει ένα δρών άτομο—ένα υποκείμενο που αισθάνεται, επιλέγει και εκτιμά. Δεν υπάρχει αγάπη χωρίς ένα «εγώ» που αγαπά και ένα «εσύ» που αγαπιέται. ισοδυναμεί με το να συσκοτίζει τη φύση της επιλογής. Πρέπει πρώτα να συλλάβει κανείς το αντικείμενο της αγάπης, να ζυγίσει εναλλακτικές και στη συνέχεια να επιλέξει να διατηρήσει αυτή τη δέσμευση. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί σε κενό—προκύπτει από μια ιεραρχία ατομικών αξιών.
Όταν κάποιος λέει, «Αγαπώ άνευ όρων», εκφράζει μια αξιολογική κρίση. Αγαπά επειδή το να το κάνει του φέρνει ικανοποίηση—ίσως συναισθηματική γαλήνη, πνευματική ολοκλήρωση ή πίστη σε ένα ιδανικό. Αλλά η πράξη της αγάπης είναι ακόμα μια επιλογή, που λαμβάνεται επειδή ανακουφίζει καλύτερα τη δυσφορία ή εκπληρώνει έναν προσωπικό σκοπό.
Ο αλτρουισμός, επίσης, δεν είναι η άρνηση του εαυτού. Είναι μια αυτοεπιλεγμένη προτίμηση να ικανοποιηθεί η ανάγκη ενός άλλου, μόνο επειδή αυτό το αποτέλεσμα είναι πιο πολύτιμο για τον δρώντα από οποιαδήποτε εναλλακτική. Ακόμα και ο στρατιώτης στο πεδίο της μάχης, ή η μητέρα που θυσιάζει την άνεσή της για το παιδί της, δρα σύμφωνα με αυτό που θεωρεί πιο σημαντικό—είτε πρόκειται για τιμή, αγάπη, καθήκον ή πίστη. Είναι πάντα αυτό που είναι πιο πολύτιμο για τον δρώντα. Είναι πάντα μια εγωιστική πράξη.
Σε αυτό το σημείο, ο κολεκτιβιστικός νους αρχίζει να κλαίει. Πράγματι, τα δάκρυά τους δεν ρέουν από διάψευση, αλλά από αντιμετώπιση μιας αλήθειας που δεν μπορούν να αποφύγουν: ότι ακόμα και οι υψηλές τους έννοιες της «αγάπης» και του «αλτρουισμού» βασίζονται στην αυτο-εκκινούμενη αποτίμηση. Κλαίνε επειδή ο μύθος καταρρέει. Θρηνούν επειδή η μάσκα της αυτοαπάρνησης σχίζεται για να αποκαλύψει το κυρίαρχο εγώ πίσω από κάθε χειρονομία φροντίδας ή θυσίας.
Δεν είναι σκληρότητα να το εκθέτουμε αυτό· είναι διαύγεια. Είναι το καθήκον της πραξεολογίας να απομακρύνει την ομίχλη του συναισθηματισμού και να δείξει ότι καμία δράση δεν υπάρχει χωρίς επιλογή, και καμία επιλογή χωρίς αυτόν που επιλέγει . Αυτό που αποκαλούν «άνευ όρων» και «αλτρουιστικό» είναι απλώς μια συνθήκη που εκτιμούν πάνω από όλες τις άλλες.
Και εδώ είναι που το κολεκτιβιστικό χέρι αρχίζει να να ψάχνει για ένα όπλο —ειρωνικά, ένα όπλο που γεννήθηκε από εγωιστική επιθυμία που συνέλαβε στην ελευθερία—όχι για να θρηνήσει, αλλά για να φιμώσει . Όταν η αλήθεια δεν μπορεί να αμφισβητηθεί με τη λογική, αντιμετωπίζεται με βία και ιδεολογία.
Επομένως, οτιδήποτε αρνείται την πρωτοκαθεδρία του ατόμου ως τη μοναδική πηγή δράσης είναι εγγενώς κακό—δεν είναι μόνο καταστροφικό για την ατομική ζωή και τον οικονομικό συντονισμό, αλλά για την ελευθερία, την αξιοπρέπεια και τον ίδιο τον πολιτισμό. Η προσπάθεια να οικοδομηθούν ηθική, πολιτική ή οικονομία χωρίς το εγώ είναι μεταφυσική ανοησία. Το εγωκεντρικό εγώ δεν είναι ηθικό ελάττωμα· είναι η ίδια η προϋπόθεση για το νόημα, την επιλογή και τη ζωή. Καταστρέψτε το εγώ και καταστρέφετε τον ίδιο τον χώρο στον οποίο θα μπορούσαν καν να σκεφτούν την αλήθεια, την αγάπη ή τον αλτρουισμό.
Ο κολεκτιβιστής επιδιώκει να αντικαταστήσει τον δρώντα άνθρωπο με την αφαίρεση μιας συλλογικής βούλησης. Αλλά μια τέτοια βούληση δεν υπάρχει· δεν μπορεί να επιλέξει· δεν μπορεί να αποτιμήσει. Είναι πάντα μια μάσκα—φορεμένη από τον τύραννο, τον σχεδιαστή, τον γραφειοκράτη—που αντικαθιστά το άτομο και σβήνει τη μόνη γνήσια πηγή προόδου: τις αυθόρμητες πράξεις ελεύθερων ανθρώπων.
Όλα τα κολεκτιβιστικά δόγματα—είτε σοσιαλιστικά, φασιστικά, εθνικιστικά ή θεοκρατικά—απαιτούν την υποταγή του ατόμου σε ένα φανταστικό σύνολο. Δεν είναι μόνο ηθικά αποκρουστικά· είναι παράλογα. Γιατί επιδιώκουν να εξαλείψουν τον ίδιο τον μηχανισμό της ζωής: την ανθρώπινη δράση. Όταν λέμε ότι οτιδήποτε άλλο εκτός από την ελευθερία—αναρχία με την κατάλληλη έννοια—είναι αντι-ανθρώπινο, δεν κάνουμε ιδεολογικό ισχυρισμό, ούτε εμπλεκόμαστε σε κομματική ρητορική. Δηλώνουμε μια λογική αλήθεια—ριζωμένη στη φύση του ανθρώπου ως δρώντος όντος.
Η ελευθερία δεν είναι μια «αξία» με τη σχετικιστική έννοια. Είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση για την ανθρώπινη δράση. Μόνο ένα ελεύθερο άτομο μπορεί να επιλέξει, να προτιμήσει και να δράσει. Χωρίς ελευθερία, δεν υπάρχει δρων—μόνο υπακοή και παρακμή.
Ένα σύστημα που αρνείται την ελευθερία—με διάταγμα, εξαναγκασμό και κολεκτιβιστική αφαίρεση—επιδιώκει να σβήσει τη μοναδική πράξη μέσω της οποίας συντηρείται η ανθρώπινη ζωή: το επιλέγον μυαλό του ατόμου. Το να καταργήσεις την ελευθερία είναι να καταργήσεις τη δράση. Το να καταργήσεις τη δράση είναι να καταργήσεις τη ζωή.
Ο Ρομάν Κιρέεφ είναι ένας ερημίτης. Ένας εστέτ. Ένας συλλέκτης επικίνδυνων ιδεών. Κάποιοι τον θεωρούν απειλή για τη διεθνή σταθερότητα. Τα δοκίμιά του μεταφράζονται με προσοχή, υποσημειώνονται σε διπλωματικά τηλεγραφήματα και απαγορεύονται σε τουλάχιστον δύο κεντρικές τράπεζες.
Επίσημα σπούδασε στην Ευρώπη — αν και οι εκδοχές διίστανται. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι σπούδασε σημειωτική υπό την καθοδήγηση ενός αφορισμένου στρουκτουραλιστή στο Παρίσι. Άλλοι υποστηρίζουν ότι έδωσε διαλέξεις για τα οικονομικά στην Αυστρία με ψεύτικο όνομα προτού εξαφανιστεί για τρία χρόνια. Μόνο για να επανέλθει στην επιφάνεια ένα τόσο ασταθές χειρόγραφο, τρεις εκδότες νοσηλεύτηκαν αφού το διάβασαν. Ο ένας άλλαξε οριστικά.
Λέγεται ότι διαμένει σε ένα παλάτι που καταρρέει κοντά στη Βιτσέντζα, φωτισμένο από κηροπήγια και το οποίο μοιράζεται με δύο συνταξιούχους τραγουδιστές όπερας από τη Βιέννη. Γράφει με μελάνι. Πίνει αψέντι. Και δεν έχει χρησιμοποιήσει ποτέ αριθμομηχανή.